Docentprofessionalisering: van onderwijsinnovatie met ICT als noodoplossing naar (nieuwe) routine

Docentprofessionalisering en duurzame onderwijsverbetering

Door: Kim Schildkamp en Ronald Spruit (aanvoerders zone Docentprofessionalisering)

In haar artikel over blended learning stelt lector Nynke Bos begin februari 2021 dat docenten moeten blijven doorontwikkelen om blended learning mogelijk te maken. Ook stelt ze dat de benodigde systemen en kennis eigenlijk al aanwezig zijn binnen het hoger onderwijs, maar dat de informatie maar mondjesmaat de weg naar docenten vindt. In dezelfde maand gaf Ellen van den Berg in haar interview aan dat je blended learning niet “een beetje” kunt doen. Deze transitie vraagt om een andere professionaliseringsstrategie en -cultuur bij docenten: minder vrijblijvend en meer gericht op leren.

Twee uitspraken die naadloos aansluiten bij het werk van de zone Faciliteren en professionaliseren van docenten. Als aanvoerders van deze zone kunnen Kim Schildkamp, hoogleraar Data-Informed Decision Making for Learning and Development bij de Universiteit Twente, en Ronald Spruit, onderwijskundig beleidsadviseur bij het Leer- en Innovatiecentrum van Avans Hogeschool deze focus op het leren van docenten alleen maar beamen. Dat aandacht voor het leren van docenten nodig is, daar is iedereen het over eens. Hoe dat het beste kan, dat wordt minder concreet. Sinds twee jaar buigen wij ons samen met zo’n 25 collega’s van 17 hoger onderwijsinstellingen over de vraag hoe we onderwijsorganisaties in beweging kunnen krijgen om serieus werk te maken van docentprofessionalisering. Wij houden niet zo van het woord moeten, maar toch willen we stellen: hierbij MOET de docent centraal staan, maar er MOET ook aandacht zijn voor visie en beleid op (professionalisering op het gebied van) onderwijsinnovatie met ICT, leiderschap, ICT-infrastructuur en de effectiviteit van de professionalisering zelf.

Van overleven naar herontwerpen van onderwijs

Het hoger onderwijs is in transitie: meer digitalisering, meer flexibilisering, betere aansluiting op de arbeidsmarkt. De rol van de docent verandert daarmee: naast het verzorgen van onderwijs wordt bijvoorbeeld meer beroep gedaan op ontwerpcompetenties, coaching en begeleiding in een flexibel curriculum.  De aandacht voor de rol en de ontwikkeling van docenten neemt toe, zowel in hbo als wo, maar tegelijkertijd blijkt het ook lastig om de grote groep docenten te bereiken. We kennen allemaal de voorlopers die kansen zien en de mogelijkheden van ICT benutten, maar we kennen ook docenten die weliswaar in het afgelopen jaar buiten hun comfortzone zijn getreden en nu meer ICT inzetten, die het nog steeds lastig vinden om de (nu grote) online component van het onderwijs uitdagender en interactiever te maken voor hun studenten. Overleven in tijden van emergency remote teaching is echt iets anders dan blended learning vormgeven en aanbieden.

De uitdaging is daarmee misschien wel groter geworden: in de huidige situatie ontstaan mooie initiatieven, maar is het voor velen ook gewoon overleven. Vanuit die situatie moeten docenten een overstap maken naar bijvoorbeeld blended learning wat vraagt om een herontwerp van hun onderwijs. Ga er maar aan staan. We moeten weer terug naar de vraag: Waar zijn docenten mee geholpen? Antwoord: Er is (veel) meer nodig dan de bestaande kwalificaties inhouden en het vraagt ook nog eens veel van de organisatie waarbinnen de docent werkzaam is. De BDB en de BKO vormen een mooie basis, maar om het onderwijs te flexibiliseren en nog beter aan te laten sluiten bij de arbeidsmarkt is meer nodig. Daarbij hebben docenten zelf een belangrijke verantwoordelijkheid, maar niet de enige. Het is van belang dat de hele organisatie in beweging komt. Bestuurders en managers hebben daar ook een belangrijke rol. In ons position paper hebben we acht aanbevelingen op een rij gezet.

Breng de organisatie in beweging

Ook de organisatie is aan zet om docenten optimaal te faciliteren zich professioneel te kunnen ontwikkelen. Welke drempels kun je wegnemen en welke prikkels kun je bieden om de ondersteuning en ontwikkeling van docenten te verbeteren? Om hier binnen de instelling het gesprek over te voeren hebben we de integrale ICT-bewegingssensor ontwikkeld. Het is een gespreksinstrument dat bestaat uit vier inhoudelijke pijlers: ‘visie en beleid’, ‘leiderschap’, ‘professionalisering’ en ‘ICT-infrastructuur’. Ze vormen als het ware vier tandwielen binnen het grote raderwerk van de organisatie. Je kunt als organisatie een mooie visie hebben op onderwijsinnovatie met ICT of op effectieve docentprofessionalisering, maar als daar niet op wordt gestuurd of de ondersteuning ontbreekt, dan levert dat het onderwijs niks op. Dat is ook zo wanneer je als organisatie je applicatielandschap goed op orde hebt maar docenten er geen gebruik van maken.

Ga binnen de instelling het gesprek aan met verschillende stakeholders over de rol van de organisatie bij effectieve docentprofessionalisering! En: vergeet niet dit gesprek ook mét docenten te voeren, en niet alleen óver hen. En DOE vervolgens ook iets met de informatie die deze gesprekken oplevert. Beantwoord de vraag: Hoe kunnen we het faciliteren en professionaliseren van docenten op het gebied van onderwijsinnovatie met ICT in onze organisatie verbeteren? Wat moet er concreet gebeuren op het gebied van visie en beleid, leiderschap, ICT-infrastructuur en de professionalisering zelf om er voor te zorgen dat docenten in staat zijn om bijvoorbeeld blended learning op een goede manier in hun onderwijs toe te passen?

Weten wat werkt

Daarnaast pleiten we voor evidence-informed professionaliseringsactiviteiten. Dan kijk je naar: wat werkt wel en wat werkt niet? We hebben samen met het iXperium/Centre of Expertise leren met ict bouwstenen voor effectieve docentprofessionalisering ontwikkeld, inclusief een toolkit die helpt bij het in kaart brengen van de huidige professionaliseringsaanpak en het doen van praktische verbetersuggesties voor de toekomst. Sluiten de vorm en de inhoud van de professionalisering bijvoorbeeld wel genoeg aan op de persoonlijke behoeftes en interesses van docenten ten aanzien van wat en hoe zij willen leren? Wordt er rekening gehouden met hun voorkennis en de kernopvattingen over wat goed onderwijs en docentschap inhoudt?

Met de bouwstenen en de toolkit kunnen instellingen concreet en evidence-informed aan de slag met het evalueren en waar nodig (her)ontwerpen van hun docentprofessionalisering. Het evidence-informed aspect is hierbij cruciaal. Nog te vaak zien we dat er snel een training ontwikkeld wordt op basis van intuïtie en vanuit de inhoud, deze cursus wordt vervolgens grootschalig uitgerold, kost tijd, energie en geld en blijkt vervolgens niet te werken. Kortom, ga evidence-informed met docentprofessionalisering aan de slag!

Geef ruimte om te leren en te experimenteren

Jezelf ontwikkelen kost tijd. Agendatijd en doorlooptijd. Erkenning en waardering van professionele ontwikkeling moet vanzelfsprekend zijn, in hbo en in wo. Het is ook van belang dat er ruimte wordt geboden om nieuw onderwijs te ontwikkelen en om te experimenteren in de reguliere onderwijspraktijk. Vanuit de zone dragen we daaraan bij door middel van onze proeftuinen. Inmiddels zijn vier proeftuinen rond digitale peerfeedback, learning analytics, formatief toetsen en het (vorm)geven van blended onderwijs ontwikkeld en uitgevoerd in de praktijk. Voor iedere proeftuin is een werkpakket beschikbaar inclusief opzet, uitleg, animatie, placemat en instructiemateriaal. Alle hoger onderwijsinstellingen in Nederland zijn vrij om deze werkpakketten naar eigen inzicht aan te passen, in te zetten en te koppelen aan de eigen technologie die beschikbaar is. Kortom, geef zowel de ICT-coaches, onderwijskundige adviseurs als docenten tijd en ruimte om te experimenteren.

Van noodoplossing tot duurzame onderwijsverbetering

Met ‘dank aan’ de wereldwijde pandemie staat docentprofessionalisering op het gebied van onderwijsinnovatie met ICT volop in de belangstelling. Het is nu tijd om de opgedane kennis en ervaring te borgen en sectorbreed te verankeren. Het gebruik van onderwijsinnovatie met ICT door docenten moet in plaats van een noodoplossing een nieuwe routine worden waarbij we samen werken aan het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs. Uiteindelijk doen we dit allemaal voor de student. Hoe kunnen we onderwijsinnovatie met ICT zo inzetten dat het de motivatie, leren en ook welbevinden van studenten verbeterd. Hoe kunnen we studenten beter toerusten op de arbeidsmarkt na hun studie? Het is cruciaal dat we met z’n allen in hoger onderwijsland investeren in het verbeteren van de facilitering en effectiever maken van de docentprofessionalisering. Wij denken dat dit zeker lukt als er sprake is van een positieve insteek, vertrouwen in docenten en een brede kijk op het thema. Vanuit het Versnellingsplan werken we ook vanuit deze gedachte. Alle informatie over de zone is te vinden op de zonepagina van Docentprofessionalisering, maar wij zijn ook voor iedereen bereikbaar via docentprofessionalisering@versnellingsplan.nl.

Foto door Moritz Kindler via Unsplash